Jako, że wiele osób – przyjaciół, rodzina – poszukuje informacji na temat tego jak pomóc osobie z depresją i co to jest depresja, postanowiliśmy więc zacząć zamieszczać pewne informacje, mogące przybliżyć temat leczenia depresji – wychodzimy bowiem z założenia, że pacjent powinien stać się specjalistą od swojego problemu, by móc go rozwiązać. Wiele osób poszukuje informacji na temat tego, jak „samemu wyleczyć się z depresji” – pierwszym krokiem powinna być edukacja, a następnie (także pod wpływem tej wiedzy) podjęcie skutecznej psychoterapii depresji.

Zaczniemy od ogólnych objawów, oraz tego, co na temat mówi Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób – ICD10 (aktualna wersja obowiązuje od 2008 roku, od 1.01.2022 diagnostyka opierać się będzie o nową wersję – ICD11) Wkrótce pojawi się tu bardziej obszerny artykuł dotyczący nowoczesnego podejścia do leczenia depresji.

• Objawy emocjonalne – obniżony lub obojętny nastrój – smutek i towarzyszący mu często lęk, płacz, niemożność odczuwania przyjemności, utrata radości życia (od utraty zainteresowań, skończywszy na zaniedbywaniu potrzeb biologicznych); poczucie braku perspektyw na przyszłość, czasem dysforia (zniecierpliwienie, drażliwość).
• Objawy poznawcze – bardzo często występują zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, negatywny obraz siebie, obniżona samoocena, samooskarżenia, pesymizm i rezygnacja, w skrajnych wypadkach mogą pojawić się także urojenia depresyjne.
• Objawy motywacyjne – problemy z mobilizacją do wszelkiego działania, spowolnienie psychoruchowe (faktyczne zwolnienie ruchów i reakcji); trudności z podejmowaniem decyzji.
• Objawy somatyczne – zaburzenie rytmów dobowych (m.in. zaburzenia rytmu snu i czuwania), utrata apetytu (ale możliwy jest również wzmożony apetyt), osłabienie i zmęczenie, spadek aktywności, utrata zainteresowania seksem, czasem skargi na różne bóle i złe samopoczucie fizyczne.
• Myśli i próby samobójcze

Najczęściej pierwsza próba leczenie depresji polega na zgłoszeniu się do psychiatry – lekarza, który na podstawie danych z wywiadu, zgodnie z przytoczoną poniżej klasyfikacją chorób diagnozuje, wdrażając dostępne leczenie w postaci farmakoterapii – leczenia lekami. Psychiatrzy czasem kierują pacjentów także na psychoterapię. Mimo, iż z naszego doświadczenia jest to praktyka coraz częstsza, naszym zdaniem zarówno częstość jak i sposób kierowania pacjentów na psychoterapię odbywa się w sposób niewystarczający (jeśli chodzi o sposób, to problemem jest przedstawienie podjęcia psychoterapii jako pewnej „opcji” , „dodatku” a nie działania, które jest warunkiem zmiany), mało efektywne są też próby leczenia depresji przez lekarzy pierwszego kontaktu.

Dobranie właściwego leku rzadko jest bezproblemowe, zwykle potrzeba czasu i kilku prób. Tylko ok. 30% pacjentów dobrze reaguje na wstępnie przepisane leki a około 30% nigdy nie zareaguje na leki dobrze i określane jest jako lekooporni (Warden  2007). W ostatnich 20 latach dokonał się znaczny postęp w rozumieniu depresji. Częściowo było to możliwe dzięki rozwojowi technologii pozwalające zrozumieć biologiczne uwarunkowania zjawisk tradycyjnie rozumianych jako psychologiczne i na odwrót – jak oddziaływanie biologiczne może wpłynąć na czynniki emocjonalne.

To pozwoliło na lepsze rozumienie złożonych zjawisk zachodzących podczas terapii (które były obserwowane już od dziesięcioleci) i otworzyło drzwi do poznania nowych strategii leczenia które dotychczas nie były możliwe w ujęciu czysto psychologicznym lub czysto biologicznym (Holmes 2018).

Hipotezy poznawczo neuropsychologiczne powstały w wyniku badań mających wyjaśnić zjawisko opóźnionej reakcji na podawanie leków antydepresyjnych która to reakcja znana jest od dawna lecz niejasna była jej przyczyna. Samo wyjaśnienie opóźnionego działania leków antydepresyjnych nie jest proste ponieważ komórkowe, tkankowe i chemiczne efekty podawania leków następują o wiele szybciej, właściwie w ciągu godzin natomiast efekt terapeutyczny w postaci na przykład zmiany nastroju występował ze znacznym czasem kilkutygodniowym opóźnieniem, z rzadka przed upływem jednego tygodnia najczęściej w ciągu od 4 do 6 tygodni.

Najnowsze hipotezy rozumieją pojawienie się efektu terapeutycznego jako pojawienia się pozytywnych przekonań na których powstanie wpływa nazwijmy to zwiększona podatność mózgu do ich przyjęcia wywołana lekami oraz korektywne doświadczenia związane z interakcjami społecznymi które prowadzą do powstania nowych pozytywnych asocjacji (skojarzeń i przekonań). Ten proces wymaga czasu na te doświadczenia i to właśnie zjawisko tłumaczy opóźnienie w działaniu leków antydepresyjnych.

Psychoterapia rozumiana jest przez nas jako celowe, zaplanowane doświadczenie korektywne, jako, że odbywa się grupowo – dostarcza koniecznych dla zaistnienia trwałej zmiany w obrębie nastroju doświadczeń społecznych, które mają moc zmiany obrazu własnej osoby u pacjentów, i oddziaływują o wiele dłużej niż trwa sama terapia (co chyba można nazwać wyleczeniem?)

Leczenie lekami bez psychoterapii by było skuteczne, musi wiązać się z nowymi doświadczeniami pacjentów.

Wyobraźmy sobie (całkiem częstą) sytuację, w której pacjent cierpiący na depresję izoluje się w domu, z rzadka – i coraz rzadziej – kontaktuje się ze znajomymi i rodziną, zarzucił większość, o ile nie wszystkie działania, które dotychczas sprawiały mu radość (hobby, pasje, kontakty społeczne itd.) Zachęcony przez kogoś z rodziny czy bliskich zaniepokojonych jego stanem zgłasza się do psychiatry, wykupuje leki (co nie jest takie oczywiste), zażywa zgodnie z zaleceniami (co także nie jest takie oczywiste), siedzi w domu i czeka na efekt terapeutyczny (mając często nadal depresyjne przekonanie że nic z tego nie będzie). Przyjmując, że leki niezależnie od woli i nastawienia pacjenta są w stanie zmienić chemię mózgu, nijako „przygotowując” mózg do nowego funkcjonowania, jaka jest szansa, że bez nowych doświadczeń pacjent doświadczy zmiany, którą będziemy w stanie nazwać wyleczeniem? Zdaniem naukowców badających współcześnie temat bardzo mała.

Psychoterapia jest doświadczeniem, które odpowiada na to zapotrzebowanie, czasowym działaniem, które w połączeniu z gotowością pacjenta do jego przyjęcia może wywołać zmianę, którą możemy nazwać wyleczeniem. Gotowość ta często osiągana jest bez udziału leków – często pacjenci zgłaszający się na psychoterapię są w stanie, w którym otwartość na nowe doświadczenia jest w zupełności wystarczająca do skorzystania z niej.

.

F32 Epizod depresyjny
W typowych łagodnych, umiarkowanych lub ciężkich epizodach depresyjnych pacjent cierpi z powodu obniżenia
nastroju, ubytku energii, zmniejszenia aktywności. Zmniejszone jest odczuwanie przyjemności, zakres zainteresowań
i koncentracja są obniżone, często pojawia się znaczne zmęczenie, nawet po małym wysiłku. Sen jest zwykle
zaburzony, apetyt obniżony. Samoocena i pewność siebie są niemal zawsze zmniejszone, nawet w łagodnych stanach
depresyjnych pojawiają się idee winy i małej wartości. Obniżenie nastroju nie ulega większym zmianom w kolejnych
dniach, jest niezależne od bieżących wydarzeń, mogą mu towarzyszyć tzw. objawy somatyczne: utrata zainteresowania
przyjemnością i obniżenie zdolności do jej przeżywania, wczesne budzenie się (kilka godzin wcześniej niż zwykle),
narastanie depresji w godzinach porannych, wyraźne zahamowanie psychoruchowe, pobudzenie ruchowe, utrata
apetytu, ubytek masy ciała i utrata libido. W zależności od liczby i nasilenia objawów epizod depresyjny można
określić jako łagodny, umiarkowany lub ciężki.
Obejmuje: pojedynczy epizod:
• reakcji depresyjnej
• depresji psychogennej
• depresji reaktywnej

Nie obejmuje: zaburzenia przystosowania (F43.2)
nawracające zaburzenia depresyjne (F33.–)
stany związane z zaburzeniami zachowania w F91.– (F92.0)

F32.0 Epizod depresji łagodny
Zazwyczaj występują dwa lub trzy z wyżej wymienionych objawów. Pacjent jest z tego powodu zaniepokojony
i zwykle jest w stanie podołać większości swoich obowiązków.

F32.1 Epizod depresji umiarkowany
Zazwyczaj występują cztery lub więcej z wyżej wymienionych objawów, a pacjent może mieć duże trudności
z wykonywaniem codziennych obowiązków.

F32.2 Epizod depresji ciężki, bez objawów psychotycznych
Epizod depresji, w którym kilka z wyżej wymienionych objawów osiąga znaczne nasilenie i jest źródłem
przygnębienia; typowa jest utrata poczucia własnej wartości, niska samoocena i poczucie winy. Często pojawiają się
myśli i próby samobójcze, zazwyczaj występuje też szereg objawów somatycznych.
Depresja z podnieceniem
Depresja duża
Depresja witalna
pojedynczy epizod bez objawów psychotycznych

F32.3 Epizod depresji ciężki, z objawami psychotycznymi
Epizod depresji jak opisany w F32.2, ale z omamami, urojeniami, zahamowaniem psychoruchowym lub osłupieniem
uniemożliwiającym wykonywanie podstawowych codziennych czynności; stan ten może zagrażać życiu w związku
z ryzykiem samobójstwa, odwodnieniem lub głodowaniem. Treść omamów i urojeń może, ale nie musi być zgodna
z obniżonym nastrojem.

Pojedynczy epizod:
• dużej depresji z objawami psychotycznymi
• psychozy depresyjnej psychogennej
• depresji psychotycznej
• psychozy depresyjnej reaktywnej

F32.8 Inne epizody depresyjne
Depresja atypowa
Pojedyncze epizody depresji maskowanej BNO

F32.9 Epizod depresyjny, nieokreślony
Depresja BNO
Zaburzenia depresyjne BNO

F33 Zaburzenia depresyjne nawracające
Zaburzenia te cechują się powtarzającymi się epizodami depresji, opisanej jako epizod depresyjny (F32.–), bez
jakichkolwiek niezależnych epizodów wzmożonego nastroju i zwiększonej energii (mania) w przeszłości.
Bezpośrednio po epizodzie depresyjnym mogą jednak wystąpić krótkotrwałe stany podwyższenia nastroju
i zwiększonej aktywności (hipomania), niekiedy związane ze stosowaniem leczenia przeciwdepresyjnego. Cięższe
postacie nawracających zaburzeń depresyjnych (F33.2 i F33.3) wykazują wiele cech wspólnych z wcześniejszymi
koncepcjami diagnostycznymi, takimi jak: depresja w przebiegu psychozy maniakalno-depresyjnej, melancholia,
depresja witalna i depresja endogenna. Pierwszy epizod może wystąpić w każdym wieku, począwszy od dzieciństwa aż
do wieku podeszłego. Początek bywa ostry lub powolny, czas trwania od kilku tygodni do wielu miesięcy. Ryzyko
pojawienia się epizodu maniakalnego u chorych z nawracającymi zaburzeniami depresyjnymi nigdy całkowicie nie
znika, niezależnie od liczby przebytych epizodów depresyjnych. W przypadku pojawienia się epizodu maniakalnego
rozpoznanie należy zmienić na zaburzenia afektywne dwubiegunowe (F31.–).
Obejmuje: nawracające epizody:
• reakcji depresyjnej
• depresji psychogennej
• depresji reaktywnej
zaburzenie depresyjne zależne od pory roku
Nie obejmuje: nawracające krótkotrwałe epizody depresyjne (F38.1)

F33.0 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie epizod depresyjny łagodny
Zaburzenie charakteryzują nawracające epizody depresji. Obecny epizod wykazuje łagodne nasilenie, jak F32.0,
a w przeszłości nie występowały zaburzenia maniakalne.

F33.1 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie epizod depresyjny umiarkowany
Zaburzenie charakteryzują nawracające epizody depresji. Obecny epizod wykazuje umiarkowane nasilenie, jak F32.1,
a w przeszłości nie występowały zaburzenia maniakalne.

F33.2 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie epizod depresji ciężkiej bez objawów
psychotycznych
Zaburzenie charakteryzują nawracające epizody depresji. Obecny epizod wykazuje ciężkie nasilenie bez objawów
psychotycznych, jak F32.2, a w przeszłości nie występowały zaburzenia maniakalne.
Depresja endogenna bez objawów psychotycznych
Duża depresja nawracająca, bez objawów psychotycznych
Psychoza maniakalno-depresyjna, postać depresyjna bez objawów psychotycznych
Depresja witalna nawracająca, bez objawów psychotycznych

F33.3 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie epizod depresji ciężkiej z objawami
psychotycznymi
Zaburzenie charakteryzują nawracające epizody depresji. Obecny epizod wykazuje ciężkie nasilenie z objawami
psychotycznymi, jak F32.3, a w przeszłości nie występowały zaburzenia maniakalne.
Depresja endogenna z objawami psychotycznymi
Psychoza maniakalno-depresyjna, postać depresyjna z objawami psychotycznymi
Nawracające ciężkie epizody:
• dużej depresji z objawami psychotycznymi
• psychozy depresyjnej psychogennej
• depresji psychotycznej
• psychozy depresyjnej reaktywnej

F33.4 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie stan remisji
Pacjent przebył w przeszłości dwa lub więcej epizodów depresyjnych, takich jak F33.0–F33.3, ale w okresie ostatnich
kilku miesięcy nie występują objawy depresji.

F33.8 Inne nawracające zaburzenia depresyjne
F33.9 Nawracające zaburzenia depresyjne, nieokreślone
Depresja jednobiegunowa BNO

F34 Uporczywe zaburzenia nastroju [afektywne]
Zaburzenia nastroju, które utrzymują się przewlekle, mają zmienne nasilenie, przy czym większość epizodów nie
osiąga nasilenia pozwalającego na rozpoznanie hipomanii ani epizodów depresji łagodnej. Ponieważ zaburzenia te
utrzymują się przez wiele lat, a niekiedy przez większą część dorosłego życia pacjenta, są one przyczyną znacznego
przygnębienia i istotnie ograniczają możliwości życiowe pacjenta. W niektórych przypadkach na uporczywe zaburzenia
nastroju mogą nakładać się nawracające lub jednorazowe epizody manii lub depresji.

F34.0 Cyklotymia
Utrzymujące się stale wahania nastroju w postaci licznych okresów depresji i łagodnie wzmożonego samopoczucia,
które nie są na tyle nasilone i długotrwałe, aby można było rozpoznać zaburzenia afektywne dwubiegunowe (F31.–)
lub zaburzenia depresyjne nawracające (F33.–). Cyklotymia występuje często u krewnych pacjentów z zaburzeniami
afektywnymi dwubiegunowymi. U niektórych osób z cyklotymią mogą występować zaburzenia afektywne
dwubiegunowe.
Afektywne zaburzenia osobowości
Osobowość cykloidalna
Osobowość cyklotymiczna

F34.1 Dystymia
Przewlekłe obniżenie nastroju, trwające przynajmniej przez kilka lat, które nie jest wystarczająco ciężkie lub w którym
poszczególne epizody nie są na tyle długotrwałe, aby można było rozpoznać nawracające zaburzenia depresyjne
o nasileniu ciężkim, umiarkowanym lub łagodnym (F33.–).
Nerwica depresyjna
Depresyjne zaburzenia osobowości
Depresja nerwicowa
Przewlekła depresja lękowa
Nie obejmuje: depresja lękowa (łagodna lub nieuporczywa) (F41.2)

F34.8 Inne uporczywe zaburzenia nastroju [afektywne]
F34.9 Uporczywe zaburzenia nastroju [afektywne], nieokreślone
F38 Inne zaburzenia nastroju [afektywne]
Jakiekolwiek inne zaburzenia nastroju, których nasilenie lub czas trwania nie pozwalają zaliczyć ich do kategorii
F30‒F34.
F38.0 Inne występujące pojedynczo zaburzenia nastroju [afektywne]
Epizod mieszanych zaburzeń afektywnych
F38.1 Inne nawracające zaburzenia nastroju [afektywne]
Nawracające krótkie epizody depresyjne
F38.8 Inne określone zaburzenia nastroju [afektywne]
F39 Zaburzenia nastroju

bibliografia:

• Cognitive neuropsychological theory of antidepressant action: a modern-day approach to depression and its treatment w Psychopharmacology (2021) 238:1265-1278
• materiały ze szkolenia MICHAEL YAPKO, PH.D. – Treating Depression Hypnotically and Strategically: The Power of Directive Approaches in Teaching Mood Regulation Skills 2021